Minh triết ngũ hành bị lãng quên trong Yoga – Phần 1
Tác giả: Marin Vayu
Yoga có phải được thiết kế để cân bằng Ngũ Hành trong cơ thể con người? Tôi đang nói đến Lửa, Nước, Khí, Đất và yếu tố thứ năm – Không gian hay còn gọi là Tinh thần. Với Ayurveda, điều này thường được đề cập. Nhưng còn Yoga thì sao? Liệu Ngũ Hành có phải là nguồn gốc bị lãng quên của Yoga?
Tôi tin chắc là có. Và có rất nhiều manh mối cho thấy điều đó. Hôm nay, tôi sẽ trình bày một trong số đó – một chủ đề gần như là điều cấm kỵ trong giới Yoga hiện đại.
🔮 Giáo lý huyền môn
Chúng ta hãy cùng xem xét điều mà bạn sẽ không dễ tìm thấy trong hầu hết các sách dạy yoga, ít nhất là cho đến nay.
Từ cổ đại đến hiện đại, Ngũ Hành luôn là một chủ đề triết học và tâm linh phổ biến trên toàn thế giới. Trên thực tế, không ngoa khi nói rằng hầu như mọi hệ thống huyền học lớn đều dựa trên nền tảng này.
Nếu bạn từng đọc sách về Ayurveda, Vastu, Y học cổ Trung Hoa, chiêm tinh, giả kim, shaman giáo…, bạn sẽ thấy Ngũ Hành thường xuất hiện ngay từ những trang đầu tiên. Nhưng với Yoga thì lại là ngoại lệ – đôi khi thậm chí không hề đề cập đến.
Khi có đề cập, người ta thường dẫn nguồn từ Ayurveda hoặc triết lý Samkhya – những lĩnh vực có thể không thuộc về hệ thống Yoga nguyên thủy. Một số khác lại liên hệ Ngũ Hành với hệ thống luân xa – điều này có phần đúng, và tôi sẽ bàn sau. Nhưng riêng Yoga có một điều rất độc đáo và chân truyền: khái niệm năm lớp vỏ của sự hiện hữu – gọi là năm Kosha.
🧠 5 tầng lớp hiện hữu trong con người
Đó là: Annamaya Kosha (thể vật lý), Manomaya Kosha (thể cảm xúc), Pranamaya Kosha (thể năng lượng), Vijnanamaya Kosha (thể trí tuệ) và Anandamaya Kosha (thể phúc lạc).
Nguyên nhân khiến các Kosha này chưa phổ biến, trừ khi bạn là giáo viên Yoga, là do rất ít tài liệu đề cập chi tiết. Nhưng nếu hiểu đúng, ta sẽ thấy sự liên hệ sâu sắc giữa chúng và Ngũ Hành – không chỉ vì có năm lớp tương ứng, mà còn vì chính tên gọi của chúng gợi mở mối liên kết này.
Nhiều học giả Yoga cũng từng đi đến kết luận như vậy. Nhưng khi cố gắng ghép từng Kosha với một hành, họ lại vướng vào mâu thuẫn khó giải, nên đa số đều né tránh.
Tôi tin là có cách giải quyết. Và tôi nghĩ chính sự bế tắc này khiến hệ thống Ngũ Hành không được trình bày như một nền tảng trong Yoga hiện đại.
🔥 Prana là năng lượng, không chỉ là không khí
Vấn đề là người ta thường gán Pranamaya Kosha với Pranayama (hơi thở), rồi từ đó cho rằng nó đại diện cho hành Khí (Air). Thoạt nhìn có vẻ hợp lý, nhưng điều này khiến hành Hỏa bị bỏ rơi, không còn Kosha nào tương ứng.
Nếu ta hiểu đúng nghĩa "prana" – không chỉ tồn tại trong không khí mà trong mọi vật, thì ta có thể gán Pranamaya Kosha cho hành Hỏa. Vì sao? Vì trong mọi yếu tố, Hỏa là hành có tính năng lượng mạnh mẽ nhất.
Theo đó, ta có thể sắp xếp logic như sau:
-
Annamaya Kosha – Thể vật lý – Hành Thổ
-
Manomaya Kosha – Thể cảm xúc – Hành Thủy
-
Pranamaya Kosha – Thể năng lượng – Hành Hỏa
-
Vijnanamaya Kosha – Thể trí tuệ – Hành Khí
-
Anandamaya Kosha – Thể phúc lạc – Hành Không gian / Tinh thần
Vậy, điều này có ích gì? Có ứng dụng gì trong thực hành?
🧘♂️ 5 phương pháp trong Hatha Yoga
Một trong những mục tiêu chính của Yoga là giúp con người tự điều chỉnh và tìm lại trạng thái quân bình. Và nếu có năm tầng lớp hiện hữu, thì lý tưởng là ta nên thực hành đủ năm phương pháp – mỗi phương pháp tương ứng với một hành, một Kosha.
May mắn thay, Hatha Yoga cổ điển đã có sẵn điều đó.
Chuyển động – Hành Hỏa
Ở tầng năng lượng – hành Hỏa – phương pháp tương ứng là chuyển động: Surya Namaskar (chào mặt trời), Vinyasa, hoặc các bài tập vận động kích hoạt thân nhiệt. Những thực hành này đánh thức năng lượng và sinh lực trong hệ thống.
Thư giãn – Hành Thủy
Với tầng cảm xúc – hành Thủy – phương pháp là Shavasana. Nước là yếu tố mềm mại, thư giãn nhất. Khi xúc động, ta khóc – nước trào ra từ mắt. Shavasana giúp thư giãn cả thân và tâm, đặc biệt là hệ cảm xúc. Vì thế trong Hatha cổ, Shavasana được thực hiện sau mỗi asana.
Tập trung – Hành Khí
Ở tầng trí – hành Khí – phương pháp là tập trung. Quan sát hơi thở trong thiền hoặc pranayama là cách kết nối trực tiếp với yếu tố khí. Khi giáo viên bảo bạn "hãy theo dõi hơi thở", đó chính là sự huấn luyện trí tuệ qua hành Khí.
Tĩnh tại – Hành Thổ
Tầng vật lý – hành Thổ – được nuôi dưỡng bằng các tư thế tĩnh như Tadasana, Virasana, hay bất kỳ asana nào giữ lâu mà không chuyển động. Đất không di chuyển – đó là lý do asana nên được thực hiện trong sự vững chãi và ổn định.
Tụng niệm – Hành Không gian / Tinh thần
Tầng tinh thần – hành Không gian – tương ứng với tụng mantra hoặc thực hành nghi lễ như puja. Đây là phần mở đầu linh thiêng để kết nối với Trí tuệ phổ quát. Thật thú vị là ngay cả nghi thức puja cũng dựa trên Ngũ Hành – điều này tôi sẽ chia sẻ sau.
Tóm lại, Hatha Yoga – nếu thực hành đủ năm yếu tố – chính là một hệ thống cân bằng Ngũ Hành toàn diện.
Hatha Yoga sử dụng năm phương pháp tương ứng với Ngũ Hành của tự nhiên để điều hòa năng lượng, cảm xúc, tâm trí, cơ thể và tinh thần một cách toàn diện.
🌍 Các phong cách Yoga hiện đại
Ngày nay có rất nhiều trường phái và phong cách Yoga mới. Điều này có thể mang lại sự đổi mới, nhưng đồng thời cũng khiến một số giá trị cốt lõi bị mai một. Nhiều lớp yoga bỏ qua việc tụng mantra, nghĩ rằng đó là nghi lễ tôn giáo, trong khi mục đích thật sự là để kết nối với năng lượng linh thiêng.
Một số phong cách như Vinyasa, Ashtanga, Power Yoga, Hot Yoga… kích thích hành Hỏa rất mạnh. Điều này đôi khi phù hợp, nhưng cũng có thể gây mất cân bằng – đặc biệt trong thế giới hiện đại vốn đã thừa năng lượng Hỏa.
✅ Kết luận
Tôi xin trích lời Sadhguru để kết lại:
Toàn bộ hệ thống Yoga được xây dựng trên nền tảng Ngũ Hành – Lửa, Nước, Khí, Đất và Không gian. Nếu bạn làm chủ được năm yếu tố này, bạn không chỉ làm chủ chính mình mà còn làm chủ cả vũ trụ.
Tôi mong rằng bài viết này giúp bạn hiểu Yoga sâu sắc hơn, và truyền cảm hứng để bạn thực hành đầy đủ cả năm yếu tố nhằm thiết lập sự cân bằng toàn diện.
Phần sau, tôi sẽ chia sẻ về Ngũ Hành trong hệ thống Luân xa.
Om Nama Shivaya!
👤 Về tác giả
Marin Vayu là một nhà huyền môn, giáo viên yoga và thiền định, đồng thời là tác giả của nhiều cuốn sách chuyên sâu về Ngũ Hành. Sau một trải nghiệm tâm linh đầy biến đổi tại Ấn Độ cách đây 25 năm, ông đã bắt đầu hành trình nghiên cứu các tri thức cổ đại, với nhiều chuyến đi hành hương tại Ấn Độ.
Đỉnh điểm của hành trình này là một trải nghiệm tâm linh sâu sắc tại Đại kim tự tháp Giza (Ai Cập), nơi ông tiếp nhận trực giác về tri thức Ngũ Hành đã bị thất truyền.
Cùng vợ mình, ông sáng lập trung tâm Five Elements Retreat nổi tiếng tại Croatia. Trong hơn 10 năm qua, họ đã tổ chức hơn 100 khóa yoga kết hợp nghỉ dưỡng, giúp hàng nghìn học viên kết nối lại với trí tuệ thiên nhiên.
✍️ Nguồn: Yoga Magazine số Tháng 5/2025 | Dịch & biên soạn: Đồ tập Yoga Tốt.
