Patanjali… Vì Một Sức Khỏe Tâm Trí Tốt Hơn
Tác giả: Komal Dadlani
Suy nghĩ sáng hơn, sống an lạc hơn: cái nhìn thực tiễn vào Yoga Sutra của Patanjali để chăm sóc tinh thần.
Ý nghĩa của Yogas Chitta Vritti Nirodha
Yogas Chitta Vritti Nirodha (Chương 1, Kinh số 2) nghĩa là: Yoga là sự dừng lại của những dao động trong tâm trí.
Không phải ngẫu nhiên mà kinh này luôn xuất hiện ở trang bìa của hầu hết sách yoga. Nó nói rõ yoga là gì: sự chuyển hóa trong ý thức, tức là sự đổi thay trong cách chúng ta nghĩ và cảm nhận.
Điều đó có nghĩa gì cho suy nghĩ của chúng ta? Bớt lo âu, hết trầm cảm? Đúng vậy.
Một minh triết sâu sắc từ trải nghiệm thiền của Patanjali là cảm xúc, tâm trạng và suy nghĩ phát sinh từ năng lượng của tâm trí chứ không phải từ linh hồn. Điều này có nghĩa cảm xúc chỉ là hiện tượng, không phải Bản Ngã chân thật. Và vì vậy, chúng ta có thể thay đổi chúng.
Thầy của Patanjali, hiền triết Vyasa, mô tả năm trạng thái tâm trí:
Moodha (Trầm cảm)
Trạng thái này chứa nhiều năng lượng, nhưng năng lượng bị rối loạn và mất cân bằng. Nó thường xuất hiện khi giác quan bị kích thích quá mức. Hãy nhớ một kỳ nghỉ với tiệc tùng, ăn uống, âm nhạc ầm ĩ liên tục. Khi trở về, bạn thấy kiệt sức hơn là sảng khoái. Mỗi giác quan có một kênh năng lượng (nadi), nơi prana (sinh khí) chảy qua. Khi tiêu hao quá mức, ta rơi vào moodha.
👉 Thực hành: Khi thấy tâm nặng nề, hãy thử tắt điện thoại, ra ngoài trời, đi bộ nhẹ nhàng và hít thở sâu bằng mũi trong 10–15 phút. Bạn sẽ thấy năng lượng chuyển đổi rõ rệt.
Kshipta (Lo âu)
Lo âu giống như mặt hồ đầy sóng: chỉ thấy sóng chứ không thấy được đáy. Tâm trí bị phủ bởi những ý nghĩ hỗn loạn: “Ước gì mình đã nói khác đi…”, “Giá như mình không làm vậy…”. Đây là Kshipta.
👉 Thực hành: Khi tâm trí quá rối, hãy ngồi yên, đặt tay lên bụng và theo dõi hơi thở ra vào. Nếu muốn, bạn có thể đếm nhịp: hít vào 4, giữ 2, thở ra 6. Chỉ vài phút là tâm đã lắng xuống.
Vikshipta (Tự nhận thức)
Đây là khi bạn soi sáng ý thức vào trạng thái tâm. Khi nhận ra mình đang buồn, giận hay lo âu, bạn đã bước vào vikshipta. Ngay cả tiếng khóc dữ dội cũng khó kéo dài nếu bạn đem sự chú tâm vào nó. Tôi từng thử soi gương khi giận dữ — rất khó để duy trì cơn giận khi nhìn thẳng vào chính mình.
👉 Thực hành: Khi đang nổi nóng, hãy đặt tay lên ngực, hít thở sâu và nhìn vào gương (nếu có thể). Bạn sẽ thấy mình bớt phản ứng và dễ bật cười với chính mình.
Ekagrata (Hiện diện)
Ekagrata nghĩa là nhất tâm, hiện diện. Khi duy trì được vikshipta (tự nhận thức), bạn bước vào trạng thái này. Tâm giống như hồ phẳng lặng, soi chiếu chiều sâu bên trong. Lúc đó bạn ít hối tiếc, tập trung, tha thứ và kiên cường hơn. Ngay cả nghịch cảnh cũng trở nên nhẹ nhàng.
👉 Thực hành: Trong khi tập asana hay pranayama, hãy giữ toàn bộ sự chú ý vào hơi thở và cảm giác cơ thể, không để tâm trí đi lang thang.
Nirodha (Đình chỉ)
Đây là sự dừng hẳn mọi dao động của tâm, trạng thái tĩnh lặng sâu trong khoảng 28 phút. Đây là tầng trải nghiệm thiền sâu, cần thực hành lâu dài và kiên nhẫn.
Bảng tóm tắt 5 trạng thái tâm trí theo Patanjali
| Trạng thái | Ý nghĩa | Biểu hiện | Thực hành gợi ý |
|---|---|---|---|
| Moodha (Trầm cảm) | Năng lượng rối loạn, mất cân bằng | Mệt mỏi, kiệt sức sau quá độ giác quan | Ra ngoài, hít thở sâu, đi bộ nhẹ nhàng |
| Kshipta (Lo âu) | Tâm trí như hồ đầy sóng | Lo lắng, suy nghĩ quá nhiều | Ngồi yên, theo dõi hơi thở, đếm nhịp thở |
| Vikshipta (Tự nhận thức) | Ánh sáng ý thức soi rọi tâm | Nhận ra mình đang giận, buồn, lo âu | Hít thở sâu, soi gương, tự quan sát |
| Ekagrata (Hiện diện) | Nhất tâm, tập trung | Tâm an định, ít hối tiếc, tập trung | Hiện diện trong asana, giữ tâm nơi hơi thở |
| Nirodha (Đình chỉ) | Dừng hẳn dao động tâm | Tâm tĩnh lặng sâu trong thiền | Thực hành thiền định lâu dài |
Thầy yoga không thể thay bạn chọn lựa suy nghĩ. Tỉnh giác là việc chính bạn phải tự làm mỗi ngày.
Chìa khóa từ Patanjali
Trạng thái tâm quyết định trải nghiệm sống. Một ngày bạn thấy nhẹ nhàng, tràn đầy tha thứ và kiên định — dù vẫn còn nợ nần hay trách nhiệm. Đó là vì rung động tâm bạn khác. Một vị thầy từng nói: nghiệp (karma) chỉ có tác dụng khi bạn đồng tần số với nó.
Nếu bạn nâng rung động tâm lên cao hơn hoàn cảnh, bạn sẽ vượt thoát. Bạn có thể “cao hơn” cả nghiệp của mình.
Chọn lọc suy nghĩ
Patanjali nói có bốn loại tư tưởng: hữu ích (pramana), vô ích (viparyaya), ảo tưởng (vikalpa) và ký ức (smriti).
Ví dụ: Đồng nghiệp khen bạn hôm nay mặc đẹp. Ý nghĩ hữu ích: “Cảm ơn, thật vui”. Ý nghĩ vô ích: “Có phải hôm qua mình ăn mặc tệ?”. Từ đây dễ rơi vào vòng xoáy.
👉 Thực hành: Hãy coi suy nghĩ như quần áo. Mỗi ngày hãy “mặc” những suy nghĩ khiến bạn tự tin, thoải mái. Nếu bắt gặp một suy nghĩ vô ích, hãy thay bằng một suy nghĩ mới giúp bạn mạnh mẽ hơn.
Ảo tưởng và bóp méo (vikalpa, viparyaya) thường đưa đến khổ đau. Ví dụ: bạn tưởng rằng đồng nghiệp nói xấu mình, rồi sinh hận thù, cãi vã, mất cơ hội. Tất cả chỉ do tâm dựng lên.
👉 Thực hành: Khi xuất hiện suy nghĩ tiêu cực, hãy dừng lại và hỏi: “Điều này có chắc chắn đúng không?”. Câu hỏi này sẽ giúp bạn tỉnh táo chọn lựa.
Ký ức có thể là dữ liệu quý để ra quyết định, hoặc là gánh nặng kéo bạn xuống. Hãy dùng ký ức như một thư viện để học hỏi, đừng để bị nó nhấn chìm.
Đối trị (Pratipaksha Bhavana)
Patanjali dạy: cách tốt nhất để hóa giải tiêu cực là nuôi dưỡng điều đối nghịch. Giận ai, hãy gửi đến họ lời chúc lành. Tự ti, hãy tập tự tin. Ban đầu có thể thấy gượng gạo, nhưng kiên trì luyện tập (abhyasa), bạn sẽ thay đổi.
👉 Thực hành: Sau thiền, hãy chọn một phẩm chất tích cực và nuôi dưỡng nó. Nếu hay ghen tị, hãy tập vui mừng chân thành cho thành công của người khác. Nếu lo âu, hãy nuôi dưỡng sự tin cậy và bình an.
Ngay cả hơi thở cũng quan trọng. Hít bằng mũi giúp prana đi vào, hít bằng miệng chỉ lấy oxy mà không nuôi dưỡng năng lượng. Hãy tập nhắc mình vài lần trong ngày: “Hít bằng mũi, thở bằng mũi”.
Trị liệu bằng mantra (Jlikhita Japa)
Mantra là dòng năng lượng âm thanh cho tâm trí. Viết tay một mantra liên tục vài phút có thể thay đổi ngay tâm trạng.
-
So Ham — Gợi cảm giác an nhiên.
-
Om Hrīm Lakṣmī Vāmanaḥ — Khơi dậy sự chở che, nuôi dưỡng.
-
Om Namā Nārāyaṇāya — Mang lại an toàn, bình an và sự hợp nhất.
-
Aum (Om) — Mantra vô thuộc tính, phổ quát, nuôi dưỡng hiện diện.
👉 Thực hành: Mỗi sáng, dành 5–10 phút viết mantra “So Ham” vào sổ. Hoặc đọc thầm “Om” 108 lần với mala. Bạn sẽ thấy tâm trí tĩnh lặng hơn rõ rệt.
📌 Chia sẻ bài viết nếu bạn thấy hữu ích cho hành trình của mình hoặc người bạn yêu quý.
✍️ Nguồn: Tạp chí OM Yoga & Lifestyle số Hè 2025 | Dịch & biên soạn: Đồ tập Yoga Tốt.
Vân Lê Trả lời
19/08/2025Đọc xong thấy Patanjali đúng là quá sâu sắc 😌. Cái đoạn “Yoga là sự dừng dao động của tâm trí” nghe đơn giản mà cả đời theo cũng chưa chắc đạt đc. Nhưng thực hành thở và quan sát tâm thì rõ ràng hiệu quả.