Biểu tượng Hoa sen trong Triết học và Thực hành Yoga

Tại sao hình ảnh hoa sen lại phổ biến trong yoga? Một cái nhìn về nguồn gốc của biểu tượng Hoa sen trong Phật giáo và Ấn Độ giáo cũng như những cách giải thích hiện đại.

Hình ảnh hoa sen xuất hiện ở mọi nơi tập yoga: trên tường phòng tập, bìa sách, logo và thảm yoga. Rõ ràng, hoa sen và yoga đi đôi với nhau, nhưng tại sao? Nguồn gốc của sự liên kết này là gì, lịch sử đằng sau nó và những cách giải thích hiện đại đã chứng tỏ được sự trường tồn như thế nào? Nếu bạn từng thắc mắc chuyện gì xảy ra với những bông hoa sen này thì dưới đây là câu trả lời.

CÂY SEN

Nelumba nuicfera, được gọi là hoa sen thiêng, là một loại cây khá kỳ diệu. Mặc dù trông giống hoa súng, nhưng thực ra nó là một loài khác và có thể được phân biệt bằng những thân cây cao nhô lên trên mặt nước để đỡ lá và hoa sen, vốn không thấm nước. Nhiều bộ phận của cây có thể ăn được, bao gồm hạt, chồi, thân rễ và lá. Có nguồn gốc từ những vùng đất rộng lớn ở châu Á, nơi có truyền thống sử dụng làm thuốc cũng như ẩm thực, các quần thể cây sen có thể tồn tại hàng nghìn năm. Hạt của nó được bọc trong một lớp vỏ cứng và có thể nằm im hàng trăm năm trước khi được gieo trồng lại thành công. 

Vẻ đẹp và hương thơm (được sử dụng để thu hút côn trùng thụ phấn) của hoa sen là nguyên nhân khiến nó mê hoặc con người và việc coi hoa sen là biểu tượng trong nhiều tôn giáo cổ xưa, bao gồm cả Hy Lạp, Ba Tư, Ai Cập, và tiểu lục địa Ấn Độ. Khả năng phát triển mạnh mẽ của loài hoa đáng kinh ngạc này trong môi trường sống đầm lầy, âm u cũng góp phần tạo nên sức hấp dẫn và tính biểu tượng của nó.

BIỂU TƯỢNG HOA SEN TRONG PHẬT GIÁO VÀ ẤN ĐỘ GIÁO

Biểu tượng hoa sen trong yoga chủ yếu xuất phát từ hai tôn giáo cổ xưa của tiểu lục địa Ấn Độ: Phật giáo và Ấn Độ giáo. Theo nhà triết học Neoplatonic thế kỷ thứ ba Iamblichus (Griffiths 52), việc miêu tả một vị thần ngồi trên hoa sen “biểu thị một ưu thế vượt lên trên và loại trừ mọi tiếp xúc với bùn bẩn của thế giới”.

Hoa sen thiêng liêng đã gắn liền với hình tượng và học thuyết Phật giáo kể từ nguồn gốc của nó. Đức Phật thường được miêu tả ngồi trên tòa sen, và bông sen trắng tinh khiết vươn lên trên đáy bùn là biểu tượng của những bậc giác ngộ vượt lên trên vết nhơ của thế giới ô uế. 

Vòng đời của hoa sen từ hạt này sang hạt khác tượng trưng cho sự luân hồi. Hoa sen tám cánh thường được kết hợp với hình ảnh Bánh xe Pháp tám cánh, tượng trưng cho Bát Chánh Đạo. Phật giáo cũng là nguồn gốc của câu thần chú “Om mani padme hum” (Kính chào viên ngọc trong hoa sen), thể hiện giá trị cao quý của Phật giáo đối với mọi thứ mà cây sen đại diện (Griffiths 75-76). 

Trong Ấn Độ giáo, nữ thần Lakshmi đặc biệt gắn liền với hoa sen. Cô thường được miêu tả đang cầm hoa sen và đứng hoặc ngồi trên một bông hoa sen nở rộ. Cô ấy là nữ thần của sắc đẹp, sự thịnh vượng, khả năng sinh sản và trí tuệ. Đối tác của cô, thần Vishnu, cũng thường được miêu tả cầm một bông sen, tượng trưng cho sự thuần khiết và ưu việt của anh ta, bằng một trong bốn tay của anh ta. Một phiên bản huyền thoại về sự sáng tạo của Ấn Độ giáo kể rằng Brahma, đấng sáng tạo, được sinh ra từ một bông hoa sen mọc ra từ rốn của Vishnu. (Griffith 65-68)

TƯ THẾ HOA SEN (PADMASANA)

Tư thế hoa sen, trong đó lòng bàn chân hếch lên giống như cánh hoa sen, là một trong những tư thế được đề cập trong các nguồn yoga sớm nhất còn tồn tại, giới thiệu việc thực hành asana để phục vụ thiền định. Hành giả thiền định trong Tư thế Hoa sen đại diện cho một người đắm chìm trong trạng thái giác ngộ hoàn toàn, nhưng khả năng ngồi lâu trong Tư thế Hoa sen không còn được coi là điều kiện tiên quyết để thực hành thiền định. Đối với những người tập luyện hiện đại, tư thế Hoa sen được coi là tư thế nâng cao vì nó đòi hỏi sự linh hoạt ở hông rất nhiều để tránh làm căng đầu gối.

Tham khảo thêm: Tư thế Hoa sen - Mục đích và cách thực hiện an toàn

KHÔNG BÙN, KHÔNG SEN 

Biểu tượng gây tiếng vang nhất của hoa sen đối với hành giả yoga hiện đại là một loại cây mọc trong môi trường dơ bẩn lại có thể tạo ra một bông hoa tuyệt đẹp như vậy. Bài học này khơi dậy niềm hy vọng và sự công nhận cho những người đang nỗ lực vượt qua hoàn cảnh hỗn loạn. Hoa sen mọc lên trên đầm lầy tượng trưng cho tiềm năng một cuộc sống tươi đẹp trỗi dậy từ nghịch cảnh. Câu nói nổi tiếng “không bùn, không sen” thậm chí còn gợi ý rằng để tạo nên một điều gì đó phi thường thì cần phải có một chút bùn.

Nguồn: Mark Griffiths | The Lotus Quest: In search of the sacred flower - Nhà xuất bản St. Martin, 2009.