Sáu điều bạn có thể chưa biết về Yoga
Tác giả: Sunila S. Kalé và Christian Lee Novetzke
Bạn nghĩ mình đã hiểu hết về Yoga?
Yoga không chỉ là những chuỗi động tác trên thảm, hay vài phút ngồi thiền trong im lặng. Đằng sau đó là một kho tàng tri thức trải dài hàng ngàn năm – từ chiến xa trên chiến trường Veda, đến khái niệm "gián điệp trị quốc" trong văn hiến cổ đại, hay thậm chí là vai trò của yoga trong phong trào giành độc lập Ấn Độ.
Bài viết này sẽ dẫn bạn vào một hành trình bất ngờ và đầy cảm hứng – nơi yoga không chỉ gắn với thân và hơi thở, mà còn chạm đến chính trị, triết học và sự hình thành nên các quốc gia. Nếu bạn đang tìm kiếm một góc nhìn hoàn toàn mới mẻ và sâu sắc về yoga, đừng bỏ qua sáu sự thật ít ai biết dưới đây.
1. Một văn bản trung đại nổi tiếng về yoga khuyên người yogi nên tìm đến một “vương quốc hiền minh, có đạo lý”.
Lời khuyên này xuất hiện ngay phần mở đầu của văn bản Haṭhapradīpikā thế kỷ 15 – một trong những kinh điển nổi tiếng nhất về yoga như một hệ thống thực hành thân – tâm – linh. Văn bản này là tài liệu nền tảng trong các khóa đào tạo giáo viên yoga toàn cầu. Những lời khuyên tương tự cũng xuất hiện trong các văn bản hatha yoga quan trọng khác, như Amṛtasiddhi (thế kỷ 11) và Gheraṇḍasamhitā (thế kỷ 18).
Trong quá trình nghiên cứu cho cuốn sách The Yoga of Power, chúng tôi thấy rằng các văn bản chuyên sâu về yoga đều nhấn mạnh đến bối cảnh xã hội – chính trị mà người hành giả đang sống, và khuyên họ nên chọn một “vương quốc đạo hạnh, cường thịnh” (Gheraṇḍasamhitā) để hành trì yoga. Điều này dẫn chúng tôi đến câu hỏi: Liệu yoga có điều gì để nói về cách con người tạo dựng nên các thế giới quyền lực, chính trị, kinh tế và xã hội? Cuốn sách của chúng tôi là một phần câu trả lời.
Chúng tôi cho rằng yoga không chỉ là thực hành thể chất – tinh thần – tâm linh, mà còn là một học thuyết có liên hệ sâu sắc với tư tưởng và hành động chính trị. Ba lĩnh vực dưới đây sẽ cho thấy các dạng thức yoga khác nhau tuy riêng biệt nhưng vẫn đan xen và liên kết chặt chẽ với nhau.
2. Ý nghĩa cổ xưa nhất của từ “yoga” là... chiến tranh.
Văn bản cổ nhất Ấn Độ – Ṛg Veda (khoảng năm 1400 TCN) – có nhiều lần nhắc đến từ “yoga”, nhưng không phải theo nghĩa thiền định hay thực hành tinh thần. Thay vào đó, “yoga” có nghĩa đen là “buộc dây cương ngựa vào chiến xa”, và được dùng để chỉ hành động “lên đường ra trận” hoặc đơn giản là “chiến đấu”. Trong Ṛg Veda cũng xuất hiện những nhân vật được cho là đang hành trì yoga thể chất (như các keshins – những người để tóc dài – trong khúc tụng 10.136), nhưng từ “yoga” chưa từng được dùng để mô tả hành động đó.
Thay vào đó, yoga trong thời kỳ này có nghĩa là đối đầu và chiến thắng những thế lực mạnh mẽ – có thể là con người, thi sĩ, chiến binh, hoặc thậm chí là những suy nghĩ và tâm trí của chính mình. Chúng tôi chỉ ra trong sách rằng, qua nhiều thế kỷ sau Ṛg Veda, ý tưởng về yoga ngày càng liên hệ mật thiết đến quyền lực và hành động chính trị trong nhiều văn bản và sự kiện lịch sử.
3. Trong tư tưởng chính trị cổ đại Ấn Độ, “yoga” có nghĩa là gián điệp, tuyên truyền sai lệch và nghệ thuật trị quốc.
Văn bản kinh điển nhất về chính trị và nghệ thuật trị quốc ở Ấn Độ là Arthaśāstra (thế kỷ 3 CN), do Kautilya viết – người thường được ví như “Machiavelli của Ấn Độ cổ đại”. Trong đó, ông mô tả khái niệm “mandala” (vòng tròn quyền lực) với tâm điểm là vị vua, được bao quanh bởi các nước bạn và thù.
“Yoga” trong Arthaśāstra không hề chỉ đến thực hành thân – tâm, mà để nói về các chiến lược quản trị như do thám, thu thập thông tin tình báo và chiến dịch tung tin giả. Những hoạt động này giúp vua nắm được tình hình nội bộ và kiểm soát đối thủ. Trong bối cảnh đó, “yoga” chính là nghệ thuật vận dụng sức mạnh chiến lược để duy trì quyền lực nhà nước.
4. Nhiều nhà dân tộc chủ nghĩa nổi tiếng của Ấn Độ dùng từ “yoga” để nói về công cuộc đấu tranh giành độc lập khỏi Anh quốc.
Mahatma Gandhi có lẽ là nhân vật nổi bật nhất. Ông cùng với Bal Gangadhar Tilak và Aurobindo Ghose đều xem yoga như một triết lý hành động chính trị. Họ lấy cảm hứng từ Bhagavad Gītā, nhưng mỗi người lại diễn giải khác nhau. Gandhi xem “karma yoga” – yoga hành động – là con đường kháng cự bất bạo động. Trong khi đó, Aurobindo (1909) và Tilak (1915) cũng gọi hoạt động cách mạng của mình là karma yoga, nhưng họ không loại trừ khả năng dùng đến bạo lực.
Đối với họ, karma yoga trái ngược với sự từ bỏ thế tục – nó yêu cầu con người nhập thế và hành động có ý thức. Tuy nhiên, một số người lại phản đối cách hiểu này. Tiêu biểu là tiến sĩ B. R. Ambedkar – tác giả Hiến pháp Ấn Độ và nhà lãnh đạo cộng đồng Dalit. Ông cho rằng khái niệm “karma yoga” bị tầng lớp thượng lưu Bà la môn lợi dụng để củng cố địa vị. Dù quan điểm khác biệt, nhưng rõ ràng yoga là một phần không thể thiếu trong diễn ngôn chính trị thời kỳ độc lập hóa.
5. Người đầu tiên giới thiệu chuỗi động tác Chào Mặt Trời (Surya Namaskar) ra thế giới hiện đại là một vị vương gia đã trao lại vương quyền cho dân chúng.
Raja của Aundh – một tiểu quốc thuộc bang Maharashtra – không chính thức thuộc Đế quốc Anh, nhưng bị ảnh hưởng và kiểm soát bởi người Anh. Vào đầu thế kỷ 20, ông là người đầu tiên phổ biến Surya Namaskar rộng rãi ở Ấn Độ và ra thế giới. Ông viết sách bằng tiếng Marathi, Anh và Hindi, thậm chí còn làm một đoạn phim ngắn năm 1928 – được cho là hình ảnh đầu tiên ghi lại một chuỗi yoga qua phim ảnh. Với ông, Surya Namaskar không chỉ là chăm sóc sức khỏe mà còn là biểu hiện của tự kỷ luật – điều cốt lõi để đạt được quyền tự trị chính trị.
Ông cũng là người ban hành bản hiến pháp dân chủ đầu tiên của Ấn Độ năm 1938 (trao quyền phổ thông đầu phiếu), xóa bỏ phân biệt đẳng cấp, mở nhà tù không tường rào, khởi xướng chương trình tự lực kinh tế, phổ cập giáo dục bắt buộc, và yêu cầu học sinh toàn vùng thực hành Surya Namaskar mỗi ngày.
6. Nhà nước Ấn Độ đã ủng hộ yoga suốt gần 50 năm qua và là quốc gia đầu tiên có hẳn một “Bộ Yoga”.
Dù Thủ tướng đương nhiệm Narendra Modi là người khai sinh Ngày Quốc tế Yoga (2014) và được biết đến như một yogi hiện đại, nhưng ông không phải người đầu tiên cổ vũ yoga ở cấp nhà nước. Từ thời lập quốc 1947, chính phủ Ấn Độ đã đưa yoga vào trường học và hệ thống y tế công.
Thủ tướng đầu tiên – Nehru – nổi tiếng với hình ảnh trồng chuối đầu. Con gái ông – Thủ tướng Indira Gandhi – cũng là người thực hành yoga thường xuyên và tài trợ cho nghiên cứu về yoga. Năm 1976, bà thành lập Viện Yoga Trung ương. Năm 1986, Rajiv Gandhi đưa yoga vào chương trình học quốc gia.
Năm 1995, dưới thời Narasimha Rao, Bộ Y học Ấn Độ truyền thống được thành lập, sau trở thành AYUSH (Ayurveda, Yoga, Naturopathy, Unani, Siddha, Homoeopathy).
Năm 2011, Thủ tướng Manmohan Singh cho dựng tượng điêu khắc Surya Namaskar tại sân bay quốc tế Delhi. Và đến năm 2014, dưới thời Modi, AYUSH chính thức được nâng cấp thành Bộ – “Bộ Yoga” đầu tiên trên thế giới.
Về tác giả:
Sunila S. Kalé là giáo sư tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Jackson, Đại học Washington, Seattle. Tác phẩm tiêu biểu: Electrifying India: Regional Political Economies of Development (Stanford, 2014).
Christian Lee Novetzke là giáo sư tại Trường Jackson và Khoa Lịch sử Tư tưởng So sánh, Đại học Washington, Seattle. Tác phẩm: The Quotidian Revolution: Vernacularization, Religion, and the Premodern Public Sphere in India (Columbia, 2016).
Nguồn: Yoga Magazine số Tháng 4/2025 | Dịch & biên soạn: Đồ tập Yoga Tốt.
